การออกแบบทางสถาปัตยกรรมที่คำนึงถึงมิติทางสังคมเป็นแนวทางที่มีบทบาทสำคัญในการสร้างสรรค์สภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเปลี่ยนแปลงเชิงบวกในชุมชน โดยเฉพาะในบริบทที่เปราะบาง เช่น ระบบเรือนจำ โครงการสตูดิโอออกแบบระดับปริญญาตรีนี้จัดทำขึ้นโดยความร่วมมือกับคณะกรรมการกาชาดระหว่างประเทศ (ICRC) และหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้นักศึกษาได้เรียนรู้และฝึกฝนทักษะการออกแบบที่เน้นมนุษย์เป็นศูนย์กลาง ผ่านการมีส่วนร่วมกับประเด็นทางสังคมจริง

บทความงานวิจัยเรื่อง “Collaborative approach for socially oriented design in architecture education” ของ ผศ. สุนารี ลาวัลยะวัฒน์ และ Asst.Prof.Dr. Martin Schoch คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการออกแบบ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี โดยงานวิจัยนี้เสนอถึงการที่นักศึกษาได้รับมอบหมายให้พัฒนาแนวทางการออกแบบเพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้ต้องขัง โดยเน้นการส่งเสริมพฤติกรรมเชิงบวกและทัศนคติที่สร้างสรรค์ต่อสังคม โครงการนี้เน้นกระบวนการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วม เปิดกว้างต่อความคิดเห็นจากผู้เชี่ยวชาญ ผู้ได้รับผลกระทบ และสาธารณชน พร้อมทั้งส่งเสริมการคิดเชิงวิพากษ์และการตัดสินใจอย่างมีเหตุผลในบริบทของงานออกแบบเพื่อสังคม

ในการทำงานร่วมกับคณะกรรมการกาชาดระหว่างประเทศ (ICRC) และหน่วยงานรัฐบาลที่เกี่ยวข้องกับเรือนจำหลายแห่ง นักศึกษาระดับปริญญาตรีในสตูดิโอออกแบบสถาปัตยกรรมได้รับมอบหมายโครงการที่เกี่ยวข้องกับการออกแบบเรือนจำ เพื่อพัฒนาทักษะการออกแบบที่มุ่งเน้นสังคม และบูรณาการแนวทางการเรียนรู้แบบเปิดที่เน้นการมีส่วนร่วมของสาธารณะ เป้าหมายของภารกิจคือการนำเสนอแนวทางการออกแบบเพื่อปรับปรุงสภาพความเป็นอยู่ในเรือนจำ โดยมีเป้าหมายเพื่อสร้างแรงบันดาลใจให้ผู้ต้องขังพัฒนาทักษะพฤติกรรมทางสังคมและทัศนคติต่อชีวิต

กระบวนการเรียนรู้ถูกออกแบบเป็นขั้นตอนเพื่อเสริมสร้างพื้นฐานความรู้ของนักศึกษา และช่วยให้กระบวนการตัดสินใจในเชิงออกแบบมีความชัดเจนมากขึ้นในบริบทของปัญหาสังคมที่เกี่ยวข้องกับสถาปัตยกรรม นอกจากนี้ นักศึกษายังได้รับข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ และประสบการณ์การเรียนรู้ที่หลากหลาย รวมถึงการได้มีปฏิสัมพันธ์โดยตรงกับผู้เชี่ยวชาญ มืออาชีพ และบุคคลที่ได้รับผลกระทบจากสภาพความเป็นอยู่ในเรือนจำ

Methodology for Teaching Humanitarian Design in Architectural Design Studio

รูปจาก : https://soad.kmutt.ac.th/wp-content/uploads/2023/02/2023INTJ02.pdf

การวิเคราะห์ผลการเรียนรู้พิจารณาจากผลลัพธ์ของงานออกแบบ การอภิปรายที่เกี่ยวข้อง และการสะท้อนตนเองของนักศึกษา โดยมีเป้าหมายของกระบวนการสอนคือการบูรณาการสตูดิโอออกแบบเข้ากับประเด็นทางสังคมที่เกี่ยวข้องกับงานออกแบบอย่างใกล้ชิดมากยิ่งขึ้น

ผลลัพธ์แสดงให้เห็นว่า การออกแบบที่เสนอสะท้อนให้เห็นถึงความตระหนักรู้ในปัญหาสังคมที่เพิ่มขึ้น และความเข้าใจในความต้องการของผู้คน โดยมีเป้าหมายเพื่อปรับปรุงสภาพความเป็นอยู่ของผู้ต้องขัง อีกทั้งการเปิดเผยผลการออกแบบต่อสาธารณะ ท่ามกลางการตีตราของสังคมที่ยังมีต่อการพัฒนาสภาพในเรือนจำ ยังช่วยให้นักศึกษาได้พัฒนาทักษะการคิดเชิงวิพากษ์และเหตุผลในการทำงานร่วมกับผู้อื่น

Design Consideration of Existing Prison Planning Requirements

รูปจาก : https://soad.kmutt.ac.th/wp-content/uploads/2023/02/2023INTJ02.pdf

ข้อเสนอแนะสำหรับการปรับปรุงในอนาคตคือการเปิดพื้นที่ในการสำรวจประเด็นทางสังคมที่เกี่ยวข้องกับงานออกแบบสถาปัตยกรรมให้หลากหลายและลึกซึ้งยิ่งขึ้น พร้อมทั้งขยายการมีส่วนร่วมและความร่วมมือกับบุคคลหรือกลุ่มที่เกี่ยวข้องอย่างเหมาะสม

ในอนาคต การพัฒนารูปแบบการเรียนการสอนที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมกับประเด็นทางสังคมอย่างรอบด้าน ควรได้รับการส่งเสริมอย่างต่อเนื่อง เพื่อสร้างนักออกแบบรุ่นใหม่ที่มีจิตสำนึกทางสังคม พร้อมทั้งขยายขอบเขตของงานออกแบบให้เป็นเครื่องมือในการขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงในสังคมอย่างยั่งยืน

เอกสารอ้างอิง

Lawanyawatna, S. & Schoch, M. (2023). Collaborative approach for socially oriented design in architecture education. Humanities, Arts and Social Sciences Studies (HASSS), 23(1), 66-79. https://so02.tci-thaijo.org/index.php/hasss