ชื่อสมุนไพร ดาหลา

ชื่อท้องถิ่น กาหลา, กะลา, กาลา, จินตะหลา, ข่าน้ำ, หน่อกะลา (ทั่วไป), ปุด, ปุดกะลา (ภาคใต้)

ชื่อวิทยาศาสตร์ Etlingera elatior (Jack) R.M. Smith

ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Nicolaia elatior (Jack) Horan.

ชื่อสามัญวงศ์ Zingiberales

คนไทยรู้จักดาหลามานานแล้ว ดังปรากฏหลักฐานต่างๆ เช่น ในวรรณคดีเรื่องลิลิตพระลอ ซึ่งแต่งขึ้นในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช โดยปรากฏชื่อที่เรียกว่า กาลาปรากฏอยู่ในบทชมดง ร่วมกับต้นไม้ป่าชนิดต่างๆ และในหนังสืออักขราภิธานศรับท์หมอปรัดเล พ.ศ.2416 มีการเรียกกาหลาว่า กะลา โดยมีคำอธิบาย ว่า "กะลา : คือ ผักอย่างหนึ่ง ต้นเท่าด้ามพาย ใบเหมือนข่า ปลูกไว้สำหรับกินหน่อ เป็นต้น และในปัจจุบันสามารถพบดาหลา

ดาหลา (Etlingera elatior) เป็นพืชล้มลุกที่มีลักษณะเด่นหลายประการ และเป็นที่รู้จักกันดีในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะในประเทศไทย ดาหลาเป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยวที่มีดอกสวยงามและเป็นเอกลักษณ์ เป็นพืชล้มลุก มีอายุหลายปี และอยู่ในวงศ์ขิง (Zingiberaceae) ใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกันบนลำต้น ใบสีเขียวเข้มมีขนาดใหญ่ รูปรีถึงรูปขอบขนาน มีความยาวประมาณ 50-80 ซม.มีเส้นกลางใบที่ชัดเจน  

ดอกดาหลามีขนาดใหญ่และสวยงาม มีกลีบดอกสีแดงสด สีชมพู หรือสีขาว เขียว ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ ดอกออกเป็นช่อบนยอดที่พ้นจากลำต้นดิน ประกอบด้วยกลีบดอกหลายชั้นซ้อนกัน

ลำต้นดาหลาเป็นเหง้าหรือลำต้นใต้ดิน และมีลำต้นที่สูงขึ้นมาจากเหง้า กาบใบห่อหุ้มแน่น สูงได้ถึง 2-4 เมตร

ส่วนสีของดอกนั้นขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ ได้แก่ พันธุ์ดอกสีชมพู สีแดง สีขาว และสีชมพูอ่อน ผลรูปกลม มีขนนุ่มข้างในมีเมล็ดสีดำหลายเมล็ด ส่วนของดอกดาหลา มีรสชาติเปรี้ยวและกรอบ สามารถนำมาประกอบอาหารได้หลายเมนู เช่น ยำดอกดาหลา แกง และน้ำพริก

ส่วนต่างๆ ของดาหลา เช่น ดอก ใบ และเหง้า ถูกใช้ในยาสมุนไพรพื้นบ้าน เช่น การใช้เป็นยาบำรุงกำลัง ยาลดไข้แก้ปวด ใช้ขับลม แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้ลมพิษ แก้โรคผิวหนัง แก้ท้องเสีย แก้เสมหะ แก้ความดันสูง แก้เลือดออกตามไรฟัน แก้โรคประดง ช่วยบำรุงธาตุไฟ แก้แน่นหน้าอก ช่วยต้านอนุมูลอินสะ แก้ลมแน่นหน้าอบ ช่วยต้านมะเร็ง และช่วยป้องกันโรคเก๊าท์

     ทีมนักวิจัยสารสกัดจากธรรมชาติ ของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี ราชบุรี และบางขุนเทียน ร่วมกับ สวทช. ได้เยี่ยมชมและศึกษาพืชตระกูลขิงข่า ณ โครงการสำรวจและรวบรวมพันธ์ไม้ดอกไม้ประดับป่า ภาคใต้ โรงเรียนเครือข่ายและหมู่บ้านเครือข่ายรักษ์ป่าบาลา อำเภอแว้ง จังหวัดนราธิวาส พร้อมทั้งนำโจทย์ได้รับจากการศึกษาดูงาน มาแก้ไขปัญหาให้กับชุมชนและโรงเรียนและหน่วยงานต่างๆ

ข้อแนะนำและข้อควรระวัง

ผู้มีประวัติการแพ้ขิง ข่า ไพล หรือ พืชในวงศ์ ZINGIBERACEAE (ขิง, ข่า, ขมิ้น, ไพล) ควรระมัดระวังในการรับประทานดาหลา เนื่องจากเป็นพืชวงศ์เดียวกัน และควรรับประทานในปริมาณที่พอดี ไม่ควรทานมากเกินไป อาจส่งผลต่อสุขภาพได้ กรณีผู้ป่วยโรคเรื้อรังจะใช้ดาหลาควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้เสมอ

อ้างอิง

หมอปรัดเล (Dan Beach Bradley). อักขราภิธานศรับท์. พิมพ์ครั้งที่ 2, กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์อักษรนิติ, 2416.

ดาหลา ประโยชน์ดีๆ สรรพคุณเด่นๆ และข้อมูลงานวิจัย. จาก https://www.disthai.com/17181477/ดาหลา