ผศ.ดร.ภาสนันทน์ อัศวรักษ์

“เขาคิดแบบรุ่นเขา เราคิดแบบรุ่นเรา”

ประโยคสั้น ๆ ที่อาจฟังดูเป็นคำแก้ตัว แต่แท้จริงแล้วอาจสะท้อนรอยต่อบางอย่างที่ต้องการสะพานเชื่อมมากกว่าการกั้นรั้วรอบ

จากอายุสู่จิตวิญญาณของเจเนอเรชัน

คำว่า “Generation” หรือ “ช่วงวัย” ไม่ได้เป็นเพียงศัพท์ทางประชากรศาสตร์ที่ใช้จัดกลุ่มคนตามช่วงอายุเท่านั้น แต่ยังเป็นประตูสู่การเข้าใจมนุษย์ในฐานะ “ผลผลิตของเวลา” ช่วงวัยจึงไม่ใช่แค่เรื่องตัวเลข แต่เป็นเรื่องของโลกที่คนแต่ละรุ่นเติบโตมาท่ามกลางเหตุการณ์ ความหวัง ความกลัว และเทคโนโลยีที่แตกต่างกัน

นักสังคมวิทยา Karl Mannheim เคยอธิบายว่า ประสบการณ์ร่วมของคนในช่วงเวลาเดียวกัน เช่น สงคราม การล่มสลายของเศรษฐกิจ หรือการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี คือสิ่งที่ทำให้คนกลุ่มหนึ่งกลายเป็น “เจเนอเรชัน - ช่วงวัย” ซึ่งจะส่งผลต่อค่านิยม ทัศนคติ และวิธีมองโลกของพวกเขาไปตลอดชีวิต 

เมื่อสังคมเปลี่ยนเร็วกว่าเดิม ด้วยพลังของเทคโนโลยีและโลกาภิวัตน์ การทำความเข้าใจช่วงวัยต่าง ๆ จึงมีความสำคัญไม่ใช่แค่ในเชิงสังคมศาสตร์ แต่ยังจำเป็นต่อการอยู่ร่วมกันในครอบครัว องค์กร และประเทศ

 ช่วงวัย: เกณฑ์อายุและบริบทที่หล่อหลอม

แม้ไม่มีเส้นแบ่งที่แน่นอน นักวิจัยและนักสื่อสารสังคมมักแบ่งช่วงวัยออกตามช่วงปีเกิดที่สัมพันธ์กับเหตุการณ์สำคัญของโลก ดังนี้

Silent Generation (1928–1945) อายุในปี 2025: 80–97 ปี

เติบโตในยุคสงครามโลกครั้งที่ 2 และภาวะเศรษฐกิจตกต่ำครั้งใหญ่ (The Great Depression) คนรุ่นนี้ผ่านความยากลำบากในวัยเด็กจึงซึมซับวินัย ความอดทน และความสำเร็จจากการพากเพียร เจียมตน 

นิยามรุ่น: “อดทนเพื่อความมั่นคง”

Baby Boomers (1946–1964) อายุ: 61–79 ปี

ช่วงหลังสงครามโลกคือยุคฟื้นฟูและขยายตัวของเศรษฐกิจ ประชากรเพิ่มขึ้นอย่างก้าวกระโดด คนรุ่นนี้เติบโตในครอบครัวขยาย มีความมั่นใจในระบบงานแบบอุตสาหกรรม เชื่อในสถาบัน และมอง “ความสำเร็จ” วัดได้จากบ้าน รถ และเงินเกษียณ

นิยามรุ่น: “สร้างรากฐานด้วยแรงงาน”

Generation X (1965–1980) อายุ: 45–60 ปี

ลูกหลานของ Boomers ที่เติบโตในโลกที่เริ่มเปลี่ยน ท่ามกลางความไม่มั่นคงของครอบครัว (เช่น การหย่าร้างที่เพิ่มขึ้น) และการเริ่มต้นของเทคโนโลยีใหม่ (คอมพิวเตอร์ เครื่องเล่นเทป วิดีโอเกม) พวกเขาเติบโตด้วยการ “ดูแลตัวเอง” จนพัฒนาเป็นนักอยู่รอดและนักประสานความต่าง

นิยามรุ่น: “โลกไม่แน่นอน ฉันต้องพึ่งพาตนเอง”

Millennials หรือ Gen Y (1981–1996) อายุ: 29–44 ปี

คนรุ่นที่เติบโตมากับอินเทอร์เน็ต การสื่อสารไร้สาย และโลกที่เปลี่ยนเร็วทุกวัน พวกเขาเป็นรุ่นที่มีการศึกษาสูง แต่กลับเผชิญกับวิกฤตเศรษฐกิจตั้งแต่เริ่มทำงาน จึงหันไปแสวงหาความหมายในชีวิตแทนการไต่บันไดองค์กร

นิยามรุ่น: “ใช้ชีวิตให้มีความหมาย มากกว่าความมั่นคง”

Generation Z (1997–2012) อายุ: 13–28 ปี

เกิดมาพร้อมสมาร์ตโฟน แท็บเล็ต และโลกที่ไม่เคยหลับ คนรุ่นนี้เสพข้อมูลหลายแหล่ง พูดได้หลายภาษา (รวมถึง meme และ emoji) และตั้งคำถามกับระบบเดิมอย่างลึกซึ้ง พวกเขาเผชิญโควิด-19 วิกฤตโลกร้อน และความเหลื่อมล้ำตั้งแต่เด็ก จึงตื่นตัวทางการเมืองและมีความเปราะบางทางอารมณ์

นิยามรุ่น: “เปิดรับและตั้งคำถาม”

Generation Alpha (2013–ปัจจุบัน) อายุ: 0–12 ปี

เด็ก ๆ รุ่นใหม่นี้กำลังเติบโตในโลกที่ AI ไม่ใช่เรื่องอนาคต แต่คือเพื่อนร่วมโต๊ะเรียน เทคโนโลยีผสานในทุกด้านของชีวิต พวกเขาอาจไม่ได้รู้จักคำว่า “โลกก่อนอินเทอร์เน็ต” และเป็นช่วงวัยแรกที่มีผู้ปกครองเป็นวัย Millennials

นิยามรุ่น: “เกิดมาในโลกดิจิทัลที่เต็มไปด้วยคำถามใหม่”

เมื่อวัยมาเจอกัน: การทำงานร่วมกันในยุคเจเนอเรชันไขว้

ในสำนักงานเดียวกันวันนี้ อาจมีถึง 4 เจเนอเรชันนั่งทำงานร่วมกัน ตั้งแต่ Baby Boomers ที่ใช้โพสต์อิท ไปจนถึง Gen Z ที่ใช้ Notion และ AI เป็นเครื่องมือประจำวัน ความต่างนี้ไม่ใช่แค่เรื่อง “สื่อ” แต่คือเรื่อง “มุมมอง”

Boomers มักยึดหลัก “ทำให้ดีที่สุด” โดยเชื่อในระบบชั้นและความชัดเจน

Gen X มองหา “ทางสายกลาง” ระหว่างกฎเกณฑ์และความยืดหยุ่น

Millennials อยากเห็น “ความหมาย” ในงาน และชอบวัฒนธรรมองค์กรที่เป็นกันเอง

Gen Z ต้องการ “เสียง” ในการตัดสินใจ และไม่กลัวการตั้งคำถาม

การทำงานข้ามเจเนอเรชันจึงไม่ใช่เรื่องง่าย หากไม่มีความเข้าใจใน “บริบทของกันและกัน” เช่น การที่หัวหน้า Baby Boomer อาจมองว่าลูกน้อง Gen Z เปลี่ยนงานบ่อย แต่จริง ๆ แล้วคนรุ่นใหม่มองว่า “ชีวิตสั้นเกินกว่าจะทนกับองค์กรที่ห่วยแตก” 

คำศัพท์ของแต่ละ Generation: ภาษาที่บอกตัวตนและยุคสมัย

ภาษาของแต่ละรุ่นไม่ใช่เพียง "คำใหม่" หากแต่เป็นรหัสที่ผู้คนในรุ่นนั้นใช้สร้างตัวตน เชื่อมโยงกลุ่ม และบอกว่าพวกเขาเข้าใจโลกอย่างไร

Silent Generation (เกิด 1928–1945)

เจียมตัว — อยู่ในกรอบ รู้จักประมาณตน เป็นค่านิยมสำคัญของยุคหลังสงคราม

ทำมาหากินสุจริต — เน้นความซื่อสัตย์ ความอดทน เป็นรากฐานของชีวิต

อย่าเผลอ — คำเตือนให้ระวังตัวอยู่เสมอ สะท้อนยุคที่โลกไม่ปลอดภัย

Baby Boomers (เกิด 1946–1964)

น้ำขึ้นให้รีบตัก — คำสอนเรื่องการไขว่คว้าโอกาสเมื่อมีจังหวะ

ลูกผู้ชายพูดคำไหนคำนั้น — ความมั่นคงทางคำพูดคือเกียรติ

วิ่งเต้น — ภาษาที่สะท้อนสังคมระบบอุปถัมภ์ยุคนั้น

Generation X (เกิด 1965–1980)

แหกคอก — กล้าทำในสิ่งที่ต่างจากกรอบเดิม เป็นยุคแห่งการแสดงออก

แก๊งค์ — กลุ่มเพื่อนสนิท เป็นวัฒนธรรมของวัยรุ่นยุคเทปคาสเซ็ตต์

ดักแก่ — ใช้เรียกสิ่งของ/ความทรงจำที่ย้อนวัย เช่น “เพลงนี้ดักแก่ชัดๆ”

จ๊าบ -  ดีมาก เจ๋งสุด ๆ

Millennials (Gen Y) (เกิด 1981–1996)

ฟิน — มาจาก "fantasy" ใช้เมื่อรู้สึกดี มีความสุขสุดขีด

ติ่ง — แฟนคลับผู้ทุ่มเท มาจากวัฒนธรรมเกาหลีแต่ขยายครอบคลุมทุกวงการ

อินดี้ — คนไม่ตามกระแส มีแนวคิดของตนเอง

Adulting — การทำหน้าที่ผู้ใหญ่ เช่น จ่ายบิล ทำอาหาร (ศัพท์ยืมจากภาษาอังกฤษ)

Generation Z (เกิด 1997–2012)

ด้อม — ชุมชนแฟนคลับ เช่น “อยู่ด้อมไหน”

เท — ทิ้ง เช่น “เธอเทฉัน”

ปังไม่ไหว — ดีเวอร์ เจ๋งสุด ๆ

No cap — พูดจริง ไม่โกหก (คำแสลงจากอังกฤษ)

Vibe — บรรยากาศ ความรู้สึก เช่น “ร้านนี้ vibe ดีมาก”

Generation Alpha (เกิด 2013–ปัจจุบัน)

ซัส (Sus) — ย่อจาก suspicious = น่าสงสัย (มาจากเกม Among Us)

สเลย์ (Slay) — ปัง เก่ง สวยเด่น เช่น "วันนี้เธอสเลย์มาก"

ริซ (Rizz) — มีเสน่ห์ในการพูด/จีบ

สกีบีดี้ (Skibidi) - ไม่ดีหรือห่วย

โอไฮโอ้ (Ohio) แปลกหรือไม่ดี

ดีลูลู (Delulu) มโนกันไปเอง

ซิกม่า (Sigma) เป็นคนที่โดดเด่น 

คำเหล่านี้อาจฟังดูไม่มีสาระ แต่เมื่อเรามองลึกลงไป มันคือคำอธิบายย่อของยุคสมัย คำของรุ่นก่อนแสดงถึงค่านิยมวินัยและความอดทน คำของรุ่นหลังสะท้อนเสรีภาพ ความเป็นปัจเจก และความไวต่ออารมณ์ เมื่อเรามองคนผ่านคำว่า “เจเนอเรชัน” เราไม่ได้กำลังจำกัดเขาไว้ในกล่อง แต่กำลังพยายามเข้าใจว่าเขามาจากโลกแบบไหน เติบโตมากับความหวังแบบใด และเรียนรู้ที่จะอยู่รอดอย่างไร

เจเนอเรชันคือกระจกที่สะท้อนว่าสังคมเปลี่ยนอย่างไร และถ้าเราเปิดใจ เราอาจเห็นว่า คนแต่ละรุ่นไม่ใช่แค่ “คนต่างวัย” แต่คือ “ผู้ร่วมเดินทางในโลกเดียวกัน”