การเรียนรู้โดยใช้เกม: เปลี่ยนห้องเรียนให้เป็นลานบันเทิงแห่งการเรียนรู้

           “We don't stop playing because we grow old; we grow old because we stop playing..”

"เราไม่ได้เลิกเล่นเพราะแก่ตัวลง แต่เราแก่ตัวลงเพราะหยุดเล่น"

– George Bernard Shaw         

           เมื่อก้าวเข้าสู่ศตวรรษที่ 21 มาได้ราว 20 กว่าปี สิ่งต่างในสังคมพบกับการเปลี่ยนแปลงอย่างแทบไม่เหลือเค้าโครงเดิม เรื่องแนวทางการศึกษาก็เช่นกัน การเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพจำเป็นต้องสามารถตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วของข้อมูลและเทคโนโลยี เพื่อตระเตรียมให้ผู้เรียนมีความสามารถในการคิดวิเคราะห์ การแก้ไขปัญหา และประยุกต์ใช้ความรู้ในสถานกาณร์จริง

           จากที่กล่าวมา อย่างไรก็ดี ในยุคปัจจุบันนี้พบว่าผู้เรียนจำนวนไม่น้อยที่กำลังประสบปัญหาเกี่ยวกับแรงจูงใจใฝ่สัมฤทธิ์ต่ำ ความไม่ค่อยจะเอาเรื่องเอาราวในการเรียน และผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนที่ลดลงในหลายแขนงวิชา โดยเฉพาะเนื้อหาวิชาที่มีความซับซ่อนอย่างวิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ หรือแม้แต่ที่ต้องใช้การจดจำอย่างประวัติศาสตร์ สังคมศึกษา หรือวิชาอื่นๆ นอกเหนือจากที่ยกตัวอย่าง ด้วยกับความซับซ้อนและความหลากหลายของเนื้อหาทำให้กลุ่มผู้เรียนหลายคนไม่เข้าเรียนในวิชาที่ตนเองไม่ชอบ หรือเข้าเรียนแต่อาจไม่สนใจจนไม่สามารถทำคะแนนในวิชานั้นๆ ได้และกลายเป็นผลเสียต่อผู้เรียน และทำให้ขาดซึ่งความเข้าใจที่แท้จริง

           ด้วยเหตุนี้ การจัดการเรียนการสอนในปัจจุบันส่วนใหญ่จึงเป็นการเน้นให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ด้วยตนเองมากที่สุด หรือจัดการเรียนการสอนที่ทำให้ผู้เรียนสามารถมีส่วนร่วมกับการเรียนนั้นๆ ด้วย เพราะเมื่อผู้เรียนมีส่วนร่วมในการเรียนแล้ว จะยิ่งทำให้ผู้เรียนสามารถเข้าใจ จดจำได้มากยิ่งขึ้น ไม่เพียงแต่จะได้ความรู้และผลสัมฤทธิ์ที่มากกว่าก่อน แต่ผู้เรียนยังได้รับความสนุกสนานเพลิดเพลินอีกด้วย การสอนโดยใช้เกมจึงเป็นอีกวิธีหนึ่งที่จะทำให้ผู้เรียนเกิดความนุกสนานในการเรียนรู้สิ่งใหม่ และสามารถเข้าใจเนื้อหาในบทเรียนได้ดียิ่งขึ้น

           ในบทความชิ้นนี้ทางผู้เขียนจึงขอนำเสนอรูปแบบการสอนโดยใช้เกม ที่หาใช่ว่าให้แค่ความบันเทิง หากแต่เป็นความสนุกสนานที่แฝงไปด้วยกับเนื้อหาสาระที่ล้วนแล้วก็เกิดประโยชน์กับตัวผู้เรียนเองทั้งนั้น

ว่าด้วยการสอนโดยใช้เกม?

           เมื่อพูดถึงวิธีการสอนโดยใช้เกม สามารถเข้าใจได้ว่า คือแนวทางหนึ่งที่ช่วยให้ผู้เรียนสามารถเรียนรู้เรื่องต่างๆ ได้อย่างสนุกสนานและท้าทายความสามารถ โดยผู้เรียนเป็ยผู้เล่นเอง ทำให้ได้รับประสบการณ์โดยตรง เป็นวิธีที่เปิดโอกาสให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมเป็นอย่างสูง

           ซึ่งการเรียนรู้ผ่านเกม นับว่าเป็นแนวทางหนึ่งที่มีจุดเด่น คือ การสร้างความสนุกสนานรวมเข้ากับการเรียนรู้ ให้ผู้เรียนอยู่ในสถานะที่ผ่อนคลาย แตกต่างกับการเรียนรูปแบบปกติที่อาจมีบรรยากาศอันก่อให้ผู้เรียนเกิดความเครียดต่อสมอง ส่งผลต่อการปิดกั้นทางการรับรู้ และมีผลต่อจิตใจ ที่สำคัญคือลดความเครียดลงได้ ส่งเสริมปฏิกิริยาโต้ตอบ ส่งเสริมการเรียนรู้และความจำ สร้างเสริมแรงจูงใจ และสามารถป้องกันภาวะผิดปกติทางใจได้

           อีกทั้งด้านการเรียนรู้โดยใช้เกมยังสามารถสร้างการมีส่วนร่วมระหว่างผู้เรียนแต่ละคน สามารถให้ความคิดเห็นที่หลากหลายรวมเป็นความคิดเกียวกันได้ เปิดโอกาสในการรับรู้เนื้อหา สามารถเชื่อมโยงความรู้เข้ากับสภาพแวดล้อมจริงได้ ลดความแตกต่างระหว่างผู้เรียนแต่ละคน เกิดการเรียนรู้ด้วยตนเอง ซึ่งจะสังเกตได้ว่าเกมเพื่อการเรียนรูเป็นสื่อการสอนที่สามารถทำให้ผู้เรียนสนใจและเปิดกว้างในการรับรู้ อีกทั้งยังได้ในเรื่องการแลกเปลี่ยนระหว่างกัน

จะนำไปทำต่อได้อย่างไร?

           เพื่อให้เห็นภาพยิ่งขึ้นอาจมีขั้นตอนในการดำเนินงานโดยภาพรวมได้ดังนี้

           1. ขึ้นการเลือกเกม : เกมที่นำมาใช้ในการจัดการเรียนรู้โดยมากแล้วจะเป็นเกมที่เรียกว่า “เกมการศึกษา” คือ เป็นเกมที่มีวัตถุประสงค์ชัดเจน โดยมุ่งให้ผู้เล่นเกิดการเรียนรู้ ตัวอย่างที่นำมาใช้อย่างแพร่หลายก็จะมี Kahoot หรือ เกมบิงโก เป็นต้น

           2. ขั้นชี้แจงการเล่นและกติกา : อาจดำเนินการได้โดยบอกชื่อเกมแก่ผู้เล่น แล้วจึงชี้แจงกติกา โดยจัดลำดับขั้นตอนและให้รายละเอียดที่ชัดเจนพร้อมทั้งเปิดโอกาสให้ผู้เรียนสามารถซักถามได้ แล้วสาธิตวิธีการเล่น

           3. ขั้นการเล่นเกม : จำเป็นที่ผู้สอนควรจัดหาสถานที่ให้เหมาะสมแก่การเล่น และจำเป็นต้องทำตามกติกาของเกม บางกรณีอาจต้องควบคุมเวลาด้วย และผู้สอนควรสังเกตพฤติกรรมการเล่นของผู้เรียนอย่างใกล้ชิด บันทึกข้อมูบที่เป็นประโยชน์ต่อการเรียนของผู้เรียนไว้ เพื่อนำไปอภิปรายหลังการเล่น หรือมอบหมายให้ผู้เรียนบางคนเป็นผู้สังเกตการณ์

           4. ขั้นการสรุปผล : ขั้นตอนนี้นับว่าเป็นกระบวนการที่สำคัญ เพราะจุดเน้นของการเล่นเกมคือการเรียนรู้ในเนื้อหานั้นๆ หลังจากสรุปสิ่งต่างๆ ให้ผู้เรียนฟังแล้ว อาจตั้งคำถามให้ผู้เรียนได้คิดต่อว่าสิ่งที่ได้รับมีอะไรบ้าง เช่น ได้พัฒนาทักษอะไร? พัฒนามากน้อยแค่ไหน? ประสบความสำเร็จหรือไม่? มีข้อผิดพลาดอย่างไร? เป็นต้น

           ตามที่กล่าวมาในบทความชิ้นนี้ จึงเป็นเพียงข้อมูลโดยสังเขปที่ผู้เขียนรวบรวมมานำเสนอให้ผู้อ่านทุกท่านได้รับทราบเกี่ยวกับการจัดการเรียนรู้โดยใช้เกมมากยิ่งขึ้น และจากแนวการศึกษาหลายๆ ภาคส่วน สามารถสังเกตได้อรกอย่างหนึ่งว่า การเรียนรู้รูปแบบนี้จะสามารถเติบโตมากขึ้นเรื่อยๆ หลังจากมีการพัฒนาเทคโนโลยีอย่าง VR (Virtual Reality), AR (Augmented Reality) หรือ AI (Artificial Intelligence) เข้ามามีบทบาท การสร้างสภาพแวดล้อมการเรียนรู้ที่มีความสมจริง ปรับตามระดับผู้เรียนได้ และกระตุ้นการมีส่วนร่วมในระดับสูง กำลังจะกลายเป็นเรื่องปกติในไม่ช้า

           การเรียนรู้โดยใช้เกมอาจ”ไม่ใช่” แค่แนวทางเสริมอีกต่อไป แต่กำลังเปลี่ยนโฉมกระบวนการเรียนรู้ทั้งระบบ เป็นใบเบิกทางให้ผู้เรียนได้พัฒนาตนเองจากการลงมือทำจริง และสนุกกับการเติบในโลกที่เต็มไปด้วยความท้าทาย

Reference

1 : Brainy Quote. (n.d.). George Bernard Shaw Quotes. George Bernard Shaw - We don't stop playing because we...

2 : พรภวิษย์ ทับชุม, อัมพร วัจนะ. (2567). การจัดการเรียนรู้โดยใช้เกมเป็นฐาน (Game-Based Learning) ร่วมกับแนวคิดเกมิฟิเคชัน (Gamification) เพื่อเสริมสร้างแรงจูงใจใฝ่สัมฤทธิ์และยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนรายวิชาวิทยาศาสตร์ของนักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2. วารสาร เทคโนโลยีและสื่อสารการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 7(24). 130-142. ดูจาก การจัดการเรียนรู้โดยใช้เกมเป็นฐาน (Game-Based Learning) ร่วมกับแนวคิดเกมมิฟิเคชัน (Gamification) เพื่อเสริมสร้างแรงจูงใจใฝ่สัมฤทธิ์และยกระดับผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนรายวิชาวิทยาศาสตร์ของนักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2

3 : Narong Kanchana. (ม.ป.ป.). เกม. skruteachingmethods.blogspot.com. วิธีสอน (Teaching Methods): เกม

4 : ณัฎฐา ผิวมา. (2564). การจัดการเรียนรู้โดยใช้เกมเป็นฐานด้วยบูรณาการเทคโนโลยีคอมพิวเตอร์. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชพฤกษ์, ฉบับพิเศษ. 1-15.