แสงสว่างกับโลกใบนี้เกี่ยวข้องกันอย่างไร?

เมื่อพูดถึง “ความยั่งยืน” หรือ Sustainability หลายคนอาจนึกถึงการปลูกต้นไม้ หรือพลังงานลม แต่รู้ไหมว่า “แสง” ที่เราใช้ทุกวันสร้างผลกระทบมากมาย ดังนี้

1. พลังงานไฟฟ้า

แสงสว่างคิดเป็นประมาณ 15-20% ของการใช้พลังงานไฟฟ้าในครัวเรือนทั่วโลกซึ่งการใช้หลอดไฟแบบดั้งเดิม เช่น หลอดไส้ (Incandescent) เป็นการใช้พลังงานอย่างไม่มีประสิทธิภาพ โดยพลังงานส่วนใหญ่ถูกเปลี่ยนเป็น “ความร้อน” มากกว่า “แสง”

2. ปริมาณคาร์บอนฟุตพริ้นท์

การผลิตไฟฟ้าจากเชื้อเพลิงฟอสซิล (ถ่านหิน ก๊าซธรรมชาติ) ก่อให้เกิด CO₂ ซึ่งเป็นก๊าซเรือนกระจกหลัก ยิ่งเราใช้ไฟเพื่อส่องสว่างมากเท่าไร คาร์บอนฟุตพริ้นท์จากกิจกรรมนั้นก็ยิ่งมากขึ้นเท่านั้น ตัวอย่างเช่น

• หลอดไส้ 60 วัตต์ที่เปิดวันละ 4 ชม. = ปล่อย CO₂ ประมาณ 70 กิโลกรัมต่อปี
• หากเปลี่ยนเป็นหลอด LED = ลดเหลือเพียง ~12 กิโลกรัมต่อปี

3. สุขภาพของมนุษย์และสัตว์

แสงสว่างที่ผิดธรรมชาติ โดยเฉพาะในเวลากลางคืน เช่น แสงสีฟ้า จากจอมือถือ สามารถรบกวน เมลาโทนิน ซึ่งเป็นฮอร์โมนควบคุมการนอนหลับ ทำให้นอนไม่หลับ พักผ่อนไม่เพียงพอ และอาจเสี่ยงต่อ โรคเรื้อรัง เช่น เบาหวาน ความดัน หรือภาวะซึมเศร้า

นกอพยพ ใช้ดาวและความมืดในการนำทาง หากแสงเมืองสว่างเกินไปจะทำให้หลงทิศและชนตึก เช่นเดียวกับลูกเต่าทะเลที่เมื่อฟักไข่ ต่างเดินเตาะแตะไปยังถนนแทนที่จะเดินลงทะเล เพราะแสงจากอาคารหรือถนนทีมีมากเกินไปทำให้หลงทิศ สับสนและไม่สามารถหาทางกลับทะเลได้

4. การรักษาความมืดของท้องฟ้ายามค่ำคืน

ภาวะมลพิษทางแสง (Light Pollution) ทำให้เกิดแสงเรืองไปทั่วท้องฟ้า (Sky Glow)  ทำให้เราไม่สามารถมองเห็นดาวและท้องฟ้าได้ชัดเจนอีกต่อไป

“Sustainable Lighting คือการออกแบบที่ใช้พลังงานน้อยลง

แต่ให้ผลมากขึ้น ทั้งต่อคน สิ่งแวดล้อม และความหมายทางวัฒนธรรม”

– ดร.อัจฉราวรรณ จุฑารัตน์

หลักการของ Sustainable Lighting

1. ประหยัดพลังงาน

• ใช้ LED ประสิทธิภาพสูง
• ปรับระดับแสงด้วย dimmer, sensor หรือ timer
• ลดจำนวนโคมที่ไม่จำเป็น และออกแบบการกระจายแสงให้คุ้มค่า

2. ใช้แสงธรรมชาติ (Daylighting)

• ออกแบบช่องเปิด เช่น skylight, light shelf
• หลีกเลี่ยงแสงแดดตรง เพื่อลดภาระเครื่องปรับอากาศ
• ใช้แสงธรรมชาติเพื่อเสริมสุขภาพและประหยัดพลังงาน

3. วัสดุที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

• โคมไฟที่ทำจากวัสดุรีไซเคิล
• ใช้โครงสร้าง modular ที่ซ่อมง่าย

ตัวอย่างการออกแบบที่ยั่งยืน

อาคารรัฐสภาแห่งใหม่: "สัปปายะสภาสถาน"

แรงบันดาลใจของอาคารนี้มาจาก "หอไตร" ซึ่งเป็นสถานที่เก็บพระไตรปิฎก โดยผู้ออกแบบต้องการถ่ายทอดความเงียบสงบ และเรียบง่ายตามแนวคิด "สัปปายะ" ที่หมายถึง ความพอเหมาะพอควรต่อการดำรงอยู่ ไม่มากเกินไปและไม่น้อยเกินไป

อีกทั้งยังออกแบบแสงให้ “เล่าเรื่อง” ผ่านการสะท้อน ผ่านช่องแสงที่วางตำแหน่งอย่างตั้งใจ เพื่อกรองแสงให้เหมาะสมกับช่วงเวลาในแต่ละวัน คทำให้ผู้ใช้เกิดความรู้สึกเชื่อมโยงกับธรรมชาติ และรับรู้ถึงเวลาโดยไม่ต้องพึ่งพานาฬิกา

ในส่วนของระบบไฟฟ้า อาคารแห่งนี้ผสมผสานการใช้แสง LED ที่มีประสิทธิภาพสูงเข้ากับแสงธรรมชาติ เพื่อให้เกิดความสว่างที่พอเหมาะ โดยไม่สูญเสียพลังงานเกินจำเป็น หลอดไฟที่เลือกใช้มีอุณหภูมิแสงที่นุ่มนวล ไม่ทำลายสายตา ไม่รบกวนจังหวะชีวภาพของผู้ใช้อาคาร และช่วยลดความร้อนสะสม จึงสามารถลดภาระการใช้เครื่องปรับอากาศ

โรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดน (ตาก)

ระบบไฟฟ้ายังเข้าไม่ถึง จึงใช้ระบบผลิตกระแสไฟฟ้าจาก Solar Cell อีกทั้งมูลนิธิพลังที่ยั่งยืนยังจัดการอบรมให้ความรู้เรื่องระบบผลิตไฟฟ้าจากเซลล์แสงอาทิตย์ การติดตั้ง และการบำรุงรักษา เพื่อเกิดการเรียนรู้ได้อย่างยั่งยืน อีกทั้งยังช่วยลดปริมาณการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ได้กว่า 2.36 ตันต่อปี

เทคโนโลยีเสริมการยั่งยืน

• Smart lighting ที่ปรับอุณหภูมิแสงตามกิจกรรม
• การใช้แอปควบคุมแสงและแอร์พร้อมกันในอาคาร (PoE)
• พัฒนาเครื่องมือวัดแสงราคาถูก ใช้มือถือวัด luminance และ color temperature

ความยั่งยืนไม่ใช่เรื่องไกลตัว

“เด็กมัธยมในเยอรมนีเขียนโค้ดให้แอปควบคุมแสง—เทคโนโลยีวันนี้ใกล้ตัว และทุกคนร่วมสร้างความยั่งยืนได้”

นักศึกษาใน มจธ. เองก็พัฒนาโปรเจกต์ร่วมกับหน่วยงานต่าง ๆ เช่น กรมทางหลวง เพื่อศึกษาการปรับเปลี่ยนจากไฟไฮเพรสเชอร์โซเดียม (HPS) ไปเป็น LED ที่ประหยัดพลังงาน และให้คุณภาพแสงที่เหมาะสม

กล่าวได้ว่า Sustainable Lighting ไม่ได้หมายถึงแสงน้อยหรือแสงน่าเบื่อ

แต่คือแสงที่ให้ทั้งความปลอดภัยและไม่ทำร้ายโลกของเรา

แนวทางแก้ไข

• เลือกใช้หลอดไฟ LED ที่มีฉลากประหยัดพลังงาน
• เปิดม่านรับแสงธรรมชาติตอนกลางวัน
• ปรับแสงตามเวลาจริง หลีกเลี่ยงแสงสีขาวจ้าในตอนกลางคืน
• หากเป็นองค์กรหรือสถานศึกษา ใช้ระบบ smart lighting ร่วมกับเซ็นเซอร์ตรวจจับคน

แสงที่ดี ไม่ควรเพียงให้เรา ‘เห็นทางเดิน’

แต่ควร ‘สร้างเส้นทางที่ยั่งยืน’ ให้โลกเดินต่อไปด้วย

รายการอ้างอิง

1. มูลนิธิพัฒนาชีวิตชนบท. (ม.ป.ป.). โครงการพัฒนาชุมชนบ้านห้วยหินลาดใน. สืบค้นจาก https://www.psffoundation.com/project-detail/155
2. วุฒิสภา. (2567, 25 มกราคม). รัฐสภาแห่งใหม่ “สัปปายะสภาสถาน”. สืบค้นจาก https://www.senate.go.th/view/386/News/จันทราSociety/109/TH-TH
3. Kapook.com. (ม.ป.ป.). หลอดไฟ LED คืออะไร มาไขข้อข้องใจกัน. สืบค้นจาก https://home.kapook.com/view86503.html
4. Miraidesignstudio. (2563, 21 มิถุนายน). บ้านสว่างแน่! วิธีเพิ่มแสงธรรมชาติสู่บ้าน. สืบค้นจาก https://miraidesignstudio.com/learning/บ้านสว่างแน่-วิธีเพิ่มแ/
5. OpenAI. (2025). ChatGPT (Mar 14 version) [Large language model]. https://chat.openai.com/chat
6. Sangfi.com. (2567, 1 ธันวาคม). ไฟ LED กับ การลดคาร์บอนฟุตพริ้นท์ นวัตกรรมเพื่อโลกสีเขียว. สืบค้นจาก https://www.sangfi.com/reducing-carbon-footprint/
7. SD Thailand. (2563, 2 กรกฎาคม). สุดปัง! 6 นศ.เม็กซิกันผลิตโคมไฟ Solar Cells จากเศษขยะและวัสดุธรรมชาติต้นทุนต่ำ. สืบค้นจาก https://www.sdthailand.com/2020/07/solar-lamp-instituto-tecnologico/