เมื่อแสงอาทิตย์ตกกระทบพระพักตร์จรดลงพระบาท

ในเวลา 9:99 นาที นี่ไม่ใช่เรื่องบังเอิญ

แต่คือ วิศวกรรมแห่งศรัทธา...

เมื่อ พ.ศ. 2565 อาจารย์จากมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรีได้เข้าไปมีส่วนสำคัญในการประกวด World Architecture Festival 2022 ณ ประเทศโปรตุเกส ผ่านผลงานของสถานปฏิบัติธรรมศศิภาวัน จังหวัดนครราชสีมา โดยศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะสถาปัตยกรรมประจำ พ.ศ. 2544 คุณนิธิ สถาปิตานนท์ ท่านมีแนวคิดที่อยากจะให้แสงอาทิตย์ส่องลงมาบนอาคารแล้วตกกระทบบนพระบรมรูปรัชกาลที่ 9 จากพระพักตร์เบื้องซ้าย ไล่ลงมาจนถึงพระบาท ในเวลา 9 นาฬิกา 99 นาที หรือ 10.39 น. พร้อมกับมีเสียงระฆังดังขึ้น 9 ครั้ง ในวันคล้ายวันพระราชสมภพในหลวงรัชกาลที่ 9 วันที่ 5 ธันวาคมของทุกปี

Youtube Channel Sasipawan

จากแนวคิดดังกล่าวนำมาเป็นส่วนหนึ่งในการออกแบบอาคารหลักของสถานปฏิบัติธรรมศศิภาวัน หรือ Sasipawan Wisdom Center ให้อาคารแห่งนี้มีหลังคาจั่วทรงไทยโดยดัดแปลงให้มีลักษณะคล้ายดอกบัวตูม ชายคายื่นป้องกันแสงแดดและฝนผ่านวัสดุทนทานทองแดงที่มีคุณสมบัติพิเศษเปลี่ยนสีตามอายุการใช้งาน ผู้อยู่อาศัยจะรู้สึกเย็นสบาย เมื่อเข้าไปจะเห็นเพดานที่โค้ง ส่วนโค้งนี้จะกลมกลืนกับสภาพแวดล้อมของอาคาร ด้านในมีเสาไม้อายุร้อยกว่าปีเรียงกันเป็นแถว ๆ ละ 4 ต้น มีกระจกบานสูงจากพื้นจรดเพดานทำให้มองเห็นได้ชัดเจนกับประติมากรรมพระบรมรูปรัชกาลที่ 9 จะเห็นได้ว่า จุดสำคัญอยู่ที่การตกกระทบของแสงและเสียงที่มีแค่ปีละครั้ง ดังนั้น จึงต้องใช้ศาสตร์การออกแบบด้วยแสงธรรมชาติ จากผู้เชี่ยวชาญ มจธ. โดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จรรยาพร สไตล์เลอร์ อาจารย์เป็นผู้อำนวยการศูนย์วิจัยและนวัตกรรมการส่องสว่าง (LRIC) คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ละการออกแบบ มจธ. กับทีม และการติดตั้งระบบตีระฆังอัตโนมัติ จากผู้เชี่ยวชาญอย่าง ดร.ศุภฤกษ์ บุญเทียร อาจารย์ประจำภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ คณะวิศวกรรมศาสตร์ มจธ. และทีม

วิทยาศาสตร์แห่งศรัทธา : วิศวกรรมควบคุมปรากฏการณ์

จากการศึกษาเพิ่มเติม พบว่า การออกแบบด้วยแสงธรรมชาติมีปัจจัยสำคัญ ได้แก่

1) ตำแหน่งและขนาดของช่องเปิด โดยการออกแบบช่องแสงนี้เน้นที่การรับแสงธรรมชาติแบบ Skylight คือการรับแสงจากด้านบน แสงที่เกิดจากการฟุ้งกระจายไม่ทำให้เกิดเงาชัดเจนเป็นแสงที่ใช้ในการสร้างความสว่างให้กับภายในตัวอาคาร ซึ่งทำให้เกิดความร้อนในตัวอาคารน้อยกว่าและสบายตากว่า

2) การควบคุมความร้อนและแสงจ้า การรับแสงธรรมชาติลดการพึ่งพาแสงประดิษฐ์ในอาคาร ซึ่งต้องคำนึงถึงอุณหภูมิภายในของตัวอาคารด้วย หากต้องการให้ภายในอาคารดูโปร่งสามารถมองเห็นได้ทั้งจากภายในและภายนอกย่อมต้องคิดถึงรูปทรงของอาคารในการถ่ายเทของอากาศเพื่อระบายความร้อน

3) ทิศทางของแสงเพื่อการกระจายแสงสู่พื้นที่ภายใน การกำหนดทิศทางที่แสงตกกระทบหรือส่องเข้าหาวัตถุสามารถแบ่งได้หลายทิศ ซึ่งในการแนวคิดการออกแบบนี้เน้นที่การรับแสงจากพระบรมรูปที่พระพักตร์ด้านซ้าย ถือเป็นการรับแสงจากด้านข้างของวัตถุเพื่อให้ผู้มองเห็น ๆ วัตถุมีมิติและความลึกชัดเจนมากขึ้น เน้นที่การสร้างเงาและไฮไลต์เห็นรูปร่างและพื้นผิวของวัตถุได้ชัดเจน

4) ความยืดหยุ่นและฟังก์ชันของพื้นที่ การใช้เสาหรือการฉลุลายหลังคาสามารถช่วยควบคุมปริมาณแสงและช่วยในการระบายอากาศได้

ภาพห้องโถงสำหรับสถานปฏิบัติธรรมศศิภาวัน จากเว็บไซต์บริษัทต่อตระกูล

แม้จะเป็นการออกแบบที่ใช้แสงธรรมชาติเป็นองค์ประกอบหลัก แต่ตลอดกระบวนการนั้นผ่านการจำลองและวิเคราะห์ด้วยระบบคอมพิวเตอร์อย่างละเอียด และเช่นเดียวกันกับระบบการตีระฆังอัตโนมัติ

เสียงที่ตรงเวลา...จากการคำนวณอันแม่นยำ

ระบบการตีระฆังที่ศศิภาวันไม่ใช่เพียงกลไกการตีระฆังโดยทั่วไป แต่เป็นการออกแบบด้วยระบบที่แม่นยำด้วยจุดเด่นในเวลา 10.39 น. ของทุกวันที่ 5 ธันวาคม ของทุกปี เสียงระฆังดัง 9 ครั้งสอดคล้องกับแนวคิดเชิงสัญลักษณ์ ทำงานสอดคล้องกับจังหวะของแสงธรรมชาติที่ส่องจากด้านบนของอาคารหลักลงมายังพระบรมรูปด้วย

ทีมสถาปัตยฯ ไปช่วยออกแบบอยู่แล้วด้วย ระบบการตีระฆังหรือซาวน์เราก็มาเสริมไปด้วยกัน - ดร.ศุภฤกษ์ บุญเทียร

การทำให้สถานปฏิบัติธรรมแห่งนี้มีกิมมิคของแนวคิดเรื่อง 'เสียง'

1. การแลกเปลี่ยนกับสถานปฏิบัติธรรมตั้งแต่การเลือกวัสดุอย่างระฆัง การเคลือบผิว การวิเคราะห์เสียง เนื่องจากเป็นระฆังชนิดโลหะผสม ทั้งทองแดงและดีบุก ใช้ได้เฉพาะเจาะจงกับความต้องการเสียงกังวาน ซึ่งจะมีความสั่นสะเทือนที่ยาวและต่อเนื่องให้อยู่ในห้องโถง

2. ใช้เครื่องมือในการวัดระดับเสียง ในหน่วย dB(A) (เดซิเบล) ตรวจสอบช่วงความถี่ของเสียงที่ระฆังปล่อยออกมา ระบุว่าเสียงใดอาจเกิดความระคายเคืองหรือสะท้อนเกินพอดี เพื่อให้คนฟังไม่รู้สึกรำคาญ

3. ใช้ PLC (Programmable Logic Controller) เพื่อควบคุมตีระฆังอัตโนมัติ ซึ่งสามารถทำได้แม่นยำและเสถียร มีระบบการตรวจเวลา-วันที่ผ่านโมดูล > ส่งสัญญาณควบคุม > นับจำนวนการตีแล้วหยุดอัตโนมัติ > Reset ตนเองใหม่เพื่อรอทำงานในรอบปีถัดไป

ปัจจุบันศูนย์ปฏิบัติธรรมศศิภาวันได้เปิดให้ผู้สนใจเข้าเยี่ยมชมแล้ว พร้อมคงไว้ซึ่งแนวคิดด้านการออกแบบแสงธรรมชาติและระบบเสียงแห่งศรัทธา โดยเกิดจากความร่วมมือระหว่างศาสตร์สถาปัตยกรรมและวิศวกรรม โดยทีมผู้เชี่ยวชาญจาก มจธ. ท่านใดสนใจ สามารถไปสัมผัสประสบการณ์ได้ด้วยตนเอง ณ จังหวัดนครราชสีมาได้

ข้อมูลเพิ่มเติม

ผลงานล่าสุดในการสัมภาษณ์ผ่าน Urban Creature ของ ผศ.ดร.จรรยาพร สไตล์เลอร์

ผลงานล่าสุด ดร. ศุภฤกษ์ บุญเทียร ในการเป็นผู้วิจัยทางด้านโลหะ (วัสดุการประมวลผล)

ผลงานล่าสุด ดร. ก้องเกียรติ ปุภรัตนพงษ์ หัวหน้าวิจัยการผลิตโลหะขั้นสูง

อ้างอิง

2021. Sasipawan wisdom center. Retrieve date May 23, 2025. URL: https://www.worldbuildingsdirectory.com/entries/sasipawan-wisdom-center/.

2022. Sasipawan. Retrieve date URL: https://youtu.be/wTSBf5WDC-Q?si=d4DgPnupY5iXt5zS.

ต่อตระกูล ยมนาค. 2565. เปิดสมองมองก่อสร้าง. สืบค้นเมื่อ 20 พฤษภาคม 2568. URL: https://www.tace.co.th/new/พระบรมรูป-รัชกาลที่9-ที่/

(ศุภฤกษ์ บุญเทียร และ ก้องเกียรติ ปุภรัตนพงษ์, นักวิจัยที่น่ารู้จัก, 26 พฤษภาคม 2568).