จากงานเสวนา "พระจอมเกล้าฯ ในมิติที่คุณไม่รู้จัก : Modernization เข้าโลกตาหลิ่ว ต้องหลิ่วตาตาม" ในวันพุธที่ 22 กุมภาพันธ์ 2566 เวลา 10.00-12.00 น. รับชมการบรรยายเต็มรูปแบบที่ KMUTT Facebook Video ย้อนหลัง

โดย ผศ.ดร.สาระ มีผลกิจ อาจารย์ประจำสาขาวิชาโรงเรียนการท่องเที่ยวและการบริการ มหาวิทยาลัยสวนดุสิต และ ดร.ศรัณย์ มะกรูดอินทร์ อาจารย์ประจำบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย 

ในงานเสวนามีการเล่าถึงบุคลิกการวางพระองค์ในการบริหารบ้านเมืองของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4) ในแง่ที่ว่า มิติของโลกในสมัยนั้นจารีตธรรมเนียมที่เป็นโบราณราชประเพณีก็ต้องทำ วิทยาศาสตร์ก็ต้องตาม เรามาดูกันว่า ในโลกช่วงรัชสมัยของ ร.3-ร.4 นั้น เกิดอะไรขึ้นในช่วงเวลานั้นบ้าง

รัชสมัยรัชกาลที่ 2 พ.ศ. 2352 - พ.ศ. 2367 ตรงกับ ค.ศ. 1809 - ค.ศ. 1824

รัชสมัยรัชกาลที่ 3 พ.ศ. 2367 - พ.ศ. 2394 ตรงกับ ค.ศ. 1824 - ค.ศ. 1851

รัชสมัยรัชกาลที่ 4 พ.ศ. 2394 - พ.ศ. 2411 ตรงกับ ค.ศ. 1851 - ค.ศ. 1868

แต่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชสมภพ (เกิด) ในพ.ศ. 2347 หรือ ค.ศ. 1804 ซึ่งอยู่ในรัชสมัยของรัชกาลที่ 2 ที่โลกตะวันตกสมัยนั้นมีสงคราม นโปเลียน มีแนวคิดลัทธิชาตินิยมในยุโรปที่ต้องการให้ประเทศชาติเป็นปึกแผ่นมีรัฐบุรุษที่มีความคิดในการรวมชาติ ปลูกฝังอุดมการณ์ที่รักและภาคภูมิใจในชาติของตนเอง ซึ่งต่อมาในรัชสมัยของรัชกาลที่ 3 (ขณะนั้นเจ้าฟ้ามงกุฎฯ หรือรัชกาลที่ 4 ทรงผนวช) เป็นยุคหลังสงครามนโปเลียน ยุโรปเริ่มมีความสงบสุขแต่ด้วยลัทธิชาตินิยมที่ส่งผลให้มีการล่าอาณานิคมเกิดขึ้น เริ่มต้นจากจักรวรรดิอังกฤษและฝรั่งเศส เมื่อเข้าสู่รัชสมัยของรัชกาลที่ 4 ขณะนั้นอังกฤษสามารถยึดอินเดียได้สำเร็จ บุกพม่า ประกาศสงครามฝิ่นกับประเทศจีน (ต้าชิง) และฝรั่งเศสสามารถครองพื้นที่ประเทศในอินโดจีนได้ทั้งหมด สหรัฐอเมริกามีสงครามกลางเมือง เมื่อมีสงครามย่อมต้องใช้อาวุธ ในขณะเดียวกันองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ของโลกก็รุดก้าวหน้า เช่น

วงการอุตสาหกรรมมีความเจริญก้าวหน้ามากขึ้นหลังจากที่เจมส์ วัตต์ เสียชีวิตลงในปี ค.ศ. 1819

ประมาณ ค.ศ.1850 ชาร์ล ดาวิน ค้นพบทฤษฎีวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิต โลกไม่ได้อยู่ในมโนทัศน์เดิมที่เชื่อว่า ทุกสิ่งมีชีวิตล้วนเกิดจากพระเจ้าสร้าง

ประมาณ ค.ศ. 1852-1887 ผลงานของหลุยส์ ปาสเตอร์ เป็นที่น่าจับตามอง ทั้งการคิดการผลิตของหมักดองอย่างเหล้า ไวน์ ภายใต้กระบวนการ “พาสเจอร์ไรส์เซซัน” การคิดวัคซีนป้องกันพิษสุนัขบ้า (และอีกหลายนักวิทย์ที่สำคัญติดตามอ่านได้เพิ่มเติมในนิทรรศการออนไลน์ "นักวิทย์ นักคิดของโลกในสมัยรัชกาลที่ 4")

ทำให้ในรัชสมัยของรัชกาลที่ 4 สยามต้องเปิดประตูรับในโลกที่ตะวันตกและตะวันออกเชื่อมถึงกันแล้ว ทั้งในแง่ของการล่าอาณานิคมและองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ที่พัฒนาต่อมาอย่างกว้างขวาง ในรัชสมัยของพระองค์ แม้ว่าจะมีระยะเวลาเพียง 17 ปี แต่ด้วยความรอบรู้และพระปรีชาชาญจึงมีวิทยาการสมัยใหม่ (Modernization) เกิดขึ้นอย่างมากมาย เช่น การจัดตั้งโรงพิมพ์ การปรับปรุงสนธิสัญญาทางการค้า ตั้งภาษีอากรขึ้นใหม่ จัดตั้งโรงกษาปณ์ ตั้งราชกิจจานุเบกษาที่มีใช้กันถึงปัจจุบัน ขุดคูคลอง ตัดถนน ให้สิทธิสตรีแก่ผู้ที่เป็นภรรยาและหญิงที่หย่าขาด กำเนิดเครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย ให้ใส่เสื้อเข้าเฝ้าฯ จ้างฝรั่งมาสอนภาษาในวัง ส่งเครื่องบรรณาการรวมถึงรูปถ่ายให้เป็นที่รู้จักในโลกตะวันตก ฟื้นฟูโบราณสถาน บูรณะวัดวาอาราม เชิญชวนชาวต่างชาติมาดูสุริยุปราคาที่พระองค์ทรงคำนวณการเกิดขึ้นไว้ สร้างหมู่พระอภิเนาวนิเวศน์รองรับชาวต่างชาติที่มาเยี่ยมเยือน แม้ว่าหลายอย่างจะถูกปรับเปลี่ยน หรือรื้อถอนไปจากความเก่าที่ชำรุดเสียหายแล้วแต่ยังนำชื่อหรือแนวคิดเดิมมาสร้างใหม่และใช้จวบจนปัจจุบัน โดยติดตามผ่าน Series งานเสวนา "พระจอมเกล้าฯ ในมิติที่คุณไม่รู้จัก : Modernization เข้าโลกตาหลิ่ว ต้องหลิ่วตาตาม" ในเรื่องอื่น ๆ ได้ต่อไป