โครงการพระจอมเกล้าศึกษาเริ่มต้นขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ. 2566 และดำเนินมาอย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน โครงการนี้เป็นที่รู้จักครั้งแรกผ่านงานเสวนาเรื่อง "พระจอมเกล้าฯ ในมิติที่คุณไม่รู้จัก" ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการสื่อสารความรู้ในหลากหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นหนังสือ โปสเตอร์ คลิปสั้นที่เผยแพร่ทั้งทาง YouTube และ TikTok รวมถึงกิจกรรมพาชมสถานที่ประวัติศาสตร์ในรูปแบบ จนมาถึงครั้งนี้นับได้ว่า เป็นการจัดเสวนาครั้งที่ 5 แล้ว โดยอยู่ภายใต้การดำเนินงานของโครงการพระจอมเกล้าศึกษาที่มีหอบรรณสารสนเทศ สำนักหอสมุด มจธ. เป็นหน่วยงานหลักในการขับเคลื่อนกระบวนการ แนวทางของโครงการจะเริ่มจากการจัดเสวนา เพื่อรวบรวมองค์ความรู้เชิงวิชาการจากผู้เชี่ยวชาญที่มีพื้นฐานด้านประวัติศาสตร์ สังคมศาสตร์ และมหาวิทยาลัยในเครือข่ายที่ร่วมเป็นคณะทำงาน หลังจากนั้นจึงนำเนื้อหาเหล่านี้ไปพัฒนาเป็น สื่อการเรียนรู้เพื่อเผยแพร่ต่อสาธารณชน

ในการเสวนาครั้งที่ 5 กับหัวข้อ "คุณค่าของงานทางอักษรศาสตร์และวรรณคดีจากสมัยพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว" มาดูกันว่ามีเรื่องราวอะไรน่าสนใจรออยู่บ้าง พร้อมแนะนำทรัพยากรสารสนเทศที่เกี่ยวข้องทั้งน่าฟัง น่าคิด และเปิดมุมมอง

หัวข้อแรกเป็น พระอัจฉริยภาพในภาษาบาลีและวัฒนธรรมการถวายอดิเรก ของ รศ.ดร.วิไลศักดิ์ กิ่งคำ อาจารย์เป็นกรรมการชำระพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสภา ซึ่งในการเสวนาในครั้งที่ 5 ของโครงการพระจอมเกล้าศึกษานี้เชิญอาจารย์มาครั้งแรก ด้วยอาจารย์มีข้อมูลเกี่ยวกับพระอัจฉริยภาพของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในด้านภาษาบาลี พระองค์แตกฉานในภาษาบาลีสามารถแปลพระปริยัติธรรมถวายให้พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 3) เข้าใจได้โดยง่ายว่า สมัยก่อนพระมหากษัตริย์จะเป็นประธานสอบภาษาบาลี ซึ่งพอรัชกาลที่ 3 ตรัสถาม รัชกาลที่ 4 ก็สนองพระประสงค์โดยการแปลตอบได้ จนได้พระราชทานพัดเปรียญระดับสูง นอกจากนี้พระองค์ยังมีการบัญญัติคำศัพท์ทางศาสนาพุทธให้เราได้ยินกันมาจนถึงทุกวันนี้ แม้แต่คำว่า ถวายอดิเรก (พรพิเศษ)

หัวข้อที่สอง คือ อักษรอริยกะพระปรีชาของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ของ รศ.จุไรรัตน์ ลักษณะศิริ อาจารย์เป็นผู้รับผิดชอบหลักสูตรศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการสอนภาษาไทย มหาวิทยาลัยรามคำแหง ซึ่งอาจารย์จะมาเปิดประสบการณ์พวกเราให้ได้รู้จักอักษรอริยกะกันมากขึ้น อักษรที่หน้าตาคล้ายอักษรโรมัน สามารถเขียนเป็นภาษาไทยในแบบตัวเขียนภาษาอังกฤษ ดูแปลกตา แต่ถ้าใครเคยเปิดอ่านเอกสารจดหมายเหตุในสมัยรัชกาลที่ 4 จะคุ้นตากันเลยทีเดียว ดังนั้น เราสามารถทำความรู้จักกับอักษรอริยกะในเบื้องต้นก่อนได้จาก Ebook หายากของกรมศิลปากร ชื่อเรื่อง อักษรอริยกะ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงคิดประดิษฐ์ นอกจากนี้ถ้าใครสนใจอยากศึกษารายละเอียดของอักษรอริยกะที่มีน้อยคนรู้จัก แทบเลือนหายแล้ว จะธำรงรักษาให้คงไว้สามารถศึกษาเพิ่มเติมได้ที่คู่มือเรียนอริยกะ จากเว็บไซต์คณะธรรมยุต แล้วอักษรอริยกะเรายังสามารถพบเห็นได้ในหลายสถานที่จะมีสถานที่ใดบ้างรอรับฟังในงานเสวนากันต่อ

หัวข้อที่สาม พระปรีชาญาณในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทางด้านอักษรศาสตร์ โดยผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สาระ มีผลกิจ จากสหวิทยาการ​การ​ท่องเที่ยว​ โรงเรียน​การ​ท่องเที่ยว​และการ​บริการ มหาวิทยาลัยสวนดุสิต ซึ่งอาจารย์เป็นหนึ่งในคณะทำงานของโครงการพระจอมเกล้าศึกษา อาจารย์ทำปริญญาเอกด้านพระราชดำริและพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สามารถอ่านงานวิจัยฉบับเต็มของอาจารย์ได้ที่คลังสารสนเทศดิจิทัลของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย คลิก ในการเสวนาครั้งนี้อาจารย์จะมาเชื่อมโยงคุณค่าทางอักษรศาสตร์ ความสวยงาม บรรจงคิด บรรจงแต่ง จากการตั้งพระนาม และความหมายซึ่งเห็นองค์ความรู้ของรัชกาลที่ 4 ในด้านโหราศาสตร์ด้วย นอกจากนี้ยังมีมุมมองถึงการให้ความสำคัญทางภาษาจากรัชกาลที่ 4 ซึ่งเราได้รับรู้ผ่านชุมนุมพระบรมราชาธิบายในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และประชุมประกาศรัชกาลที่ ๔ พ.ศ. ๒๓๙๔-๒๔๐๔ ที่ทางกรมศิลปากรจัดทำเป็นหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ออกมาเผยแพร่เช่นกัน

หัวข้อที่สี่ อีกหนึ่งท่านในคณะทำงานของโครงการพระจอมเกล้าศึกษาจากมหาวิทยาลัยสวนดุสิต ประธาน​หลักสูตร​ภาษา​และวัฒนธร​รม​ไทย​ คณะมนุษย​ศาสตร์​และ​สังคม​ศาสตร์​ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. ดวงกมล อัศวมาศ กับหัวข้อ ด้านอักษรศาสตร์ - ว่าด้วยเรื่องชื่อบ้านนามเมือง อาจารย์จะพาพวกเราไปเปิดประสบการณ์ให้เราได้รู้จักคำว่า นิรุกติศาสตร์ เพื่อให้เราเข้าใจความหมายของที่มาของคำและความหมายของคำนั้น ๆ มากขึ้น รัชกาลที่ 4 พระองค์ทรงตระหนักถึงความสำคัญและเปลี่ยนชื่อสถานที่ ชื่อเมือง ให้มีความหมายมากขึ้น ดังเช่น ชื่อเต็มของกรุงเทพมหานคร จากคำว่า บวรรัตนโกสินทร์ เป็น อมรรัตนโกสินทร์ (คำว่า อมร หากเปรียบให้ทันสมัยในสมัยนี้รู้จักได้ในคำว่า "ยั่งยืน" นั่นเอง)

แม้ว่ามหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรีจะเป็นที่ประจักษ์ในสังคมว่ามีความถนัดในด้านวิทยาการทางเทคโนโลยี วิศวกรรม แต่ในทางประวัติศาสตร์เราก็ธำรงศึกษาอย่างต่อเนื่องเพื่อให้เข้าใจในรากฐานการพัฒนาเกิดเป็นความก้าวหน้าทางวิชาการต่อไป อีกทั้งส่วนหนึ่งของชื่อมหาวิทยาลัยที่มีพระนาม "พระจอมเกล้า" จึงเกิดเป็นโครงการพระจอมเกล้าศึกษาขึ้น ในบทบาทของสำนักหอสมุด จึงมาแนะนำทรัพยากรสารสนเทศที่สามารถเข้าถึงได้ ไว้ให้ทุกท่านสามารถศึกษาก่อนหรือหลังมางานเสวนาครั้งที่ 5 ของโครงการพระจอมเกล้าศึกษา ภายใต้ชื่อ "คุณค่าของงานทางอักษรศาสตร์และวรรณคดีจากสมัยพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว" ในวันที่ 23 เมษายน 2568 เวลา 13.30-16.00 น. ณ ห้อง Auditorium ชั้น 3 อาคารการเรียนรู้พหุวิทยาการ (LX) มจธ. หรือทาง Facebook Live ผ่าน Fanpage KMUTT

ทรัพยากรสารสนเทศที่แนะนำ

2501. อักษรอริยกะ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงคิดประดิษฐ์. สืบค้นเมื่อ 8 เมษายน 2568. URL: https://www.finearts.go.th/storage/contents/2020/09/file/nddvs1oxlyOLqBNUofiNSZtHwGhkPjJ6jtd1ulYG.pdf.

2508. ชุมนุมพระบรมราชาธิบายในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. สืบค้นเมื่อ 8 เมษายน 2568. URL: https://www.finearts.go.th/nakhonsithammaratlibrary/view/18481-ชุมนุมพระบรมราชาธิบาย-ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

2511. ประชุมประกาศ รัชกาลที่ ๔ พ.ศ. ๒๓๙๔-๒๔๐๔. สืบค้นเมื่อ 8 เมษายน 2568. URL: https://www.finearts.go.th/songkhlalibraryk/view/15288-ประชุมประกาศรัชกาลที่๔-พ-ศ-๒๓๙๔-๒๔๐๔.

คณะกรรมการฝ่ายประชาสัมพันธ์งานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก. (2568). คำเกี่ยวกับพระราชพิธีบรมราชาภิเษก. สืบค้นเมื่อ 8 เมษายน 2568. URL: https://phralan.in.th/coronation/vocabdetail.php?id=455

ธรรมยุต. (2568). คู่มือเรียนอักษรอริยกะ. สืบค้นเมื่อ 8 เมษายน 2568. URL: https://dhammayut.org/wp-content/uploads/2021/01/คู่มือเรียนอริยกะ.pdf

สาระ มีผลกิจ. (2555). พระราชดำริและพระราชกรณียกิจในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กับการธำรงรักษา พัฒนา และการถ่ายทอดความรู้. สืบค้นเมื่อ 2 เมษายน 2568. URL: http://doi.org/10.14457/CU.the.2012.93

สำนักหอสมุด มจธ. (2568). การเสวนาในโครงการพระจอมเกล้าศึกษา. สืบค้นเมื่อ 2 เมษายน 2568. URL: https://www.lib.kmutt.ac.th/king-ramaiv-study/