เมื่อวันที่ 26 กันยายน 2568 ในโอกาสสัมภาษณ์อาจารย์ตามธีมเรื่อง นักวิจัยที่น่ารู้จัก โดยครั้งนี้เป็นอีกครั้งที่รู้สึกพิเศษเช่นเคยกับการได้พูดคุยกับผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กูสกานา กูบาฮา คณบดีคณะพลังงานสิ่งแวดล้อมและวัสดุ เมื่อได้ซักถามแลกเปลี่ยนกับอาจารย์ในหลาย ๆ เรื่องถึงแนวคิดการจัดการพลังงานทำให้ได้รู้ว่าเคล็ดลับความสำเร็จของการระบบการจัดการพลังงานในระดับองค์กรควรต้องหันมาเร่งทำความรู้จักกับ ISO 50001

ISO 50001 คืออะไร

ISO 50001 คือ มาตรฐานสากลสำหรับระบบการจัดการพลังงาน (Energy Management System มักเรียกย่อว่า EnMS) ส่งเสริมให้องค์กรดำเนินการปรับปรุงสมรรถนะพลังงานอย่างต่อเนื่องให้ลดต้นทุนด้านพลังงาน ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกและอื่น ๆ ที่จะสร้างผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม (ไชยเจริญเทค, 2568) เมื่อใช้ Generative AI ประเภท Search Engine ค้นข้อมูลทางสถิติในการออกใบรับรอง ISO 50001 ทำให้ทราบว่าเมื่อสิบปีก่อนประมาณ 2014 มีการออกใบรับรองถึงกว่า 6,700 ใบใน 80 ประเทศทั่วโลก โดยประเทศที่มีการออกใบรับรองสูงสุด ได้แก่ เยอรมนี ฝรั่งเศส และสเปน เป็นมาตรฐานที่ได้รับความนิยมอย่างต่อเนื่องและมีบทบาทสำคัญสำหรับการบังคับใช้กฎหมายด้านพลังงานในยุโรป ซึ่งกรอบการประเมินในการดำเนินธุรกิจปัจจุบันเน้นความยั่งยืนใน 3 ด้านหลัก ได้แก่ Environmental (สิ่งแวดล้อม), Social (สังคม) และ Governance (ธรรมาภิบาล) จากข้อมูลในยูทูปนี้ทำให้เราเข้าใจแนวคิด ESG ได้ง่ายขึ้น

เมื่อองค์กรต่าง ๆ ต้องการตัวชี้วัดทางความสำเร็จด้านความยั่งยืน จึงทำให้ผู้เขียนยิ่งเห็นความสำคัญของมาตรฐาน ISO 50001 โดยมาตรฐานนี้ใช้แนวทาง PDCA (Plan-Do-Check-Act) โดยเฉพาะ เหมาะกับโรงงาน อาคาร และมหาวิทยาลัยที่มีโหลดพลังงานอย่างต่อเนื่อง เช่น ระบบปรับอากาศส่วนกลางอย่างระบบชิลเลอร์ ห้องปฏิบัติการ ดาต้าเซ็นเตอร์ เป็นต้น

ภาพรวมกรอบแนวคิดที่ควรเห็นภาพตั้งแต่ต้น

"เราต้องวิเคราะห์ให้ได้ก่อนว่า เราป่วยอย่างไร" ประโยคหนึ่งจากอาจารย์กูสกานา ที่เล่าถึงจุดเริ่มต้นของการมีระบบการจัดการพลังงานในองค์กร ตีความให้เข้าใจโดยง่ายได้ว่า เราควรรู้ก่อนว่า เรารั่วไหลที่ตรงไหน เราใช้อะไรมาวัด เรามีฐานข้อมูลบันทึกค่าการใช้พลังงานต่าง ๆ แล้วหรือยัง เรามีข้อมูลอะไรอยู่บ้าง และเราคือใครบ้าง เมื่อทบทวนกับแนวทาง PDCA ของ ISO 50001 สรุปเป็นภาพรวมกรอบแนวคิดได้ดังภาพนี้

เริ่มจากส่วนที่ใช้พลังงานมากที่สุดก่อน เพราะแม้จะมีจำนวนน้อย แต่ส่งผลต่อพลังงานรวมมากที่สุด ขยายความ PDCA กับ ISO 50001 ที่ให้เป็นหลักการปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง (ธีรพงศ์ บริรักษ์, 2559)

Plan คือ การทบทวนด้านพลังงาน โดยจัดทำฐานข้อมูลตัวชี้วัดสมรรถนะด้านพลังงาน กำหนดวัตถุประสงค์ เป้าหมายและแผนปฏิบัติการที่จำเป็นเพื่อให้ได้ผลที่จะปรับปรุง คำว่า "เรา" กระจายเป็นหน่วยย่อย ๆ รับผิดชอบในเชิงปฏิบัติการว่ามีใครบ้าง ลงไปถึงระดับพนักงานทุกคน

Do คือ การนำแผนไปปฏิบัติ

Check คือ การเฝ้าติดตามตรวจสอบแผน

Act คือ การแก้ไขข้อบกพร่องที่พบเพื่อปรับปรุงให้เกิดผลได้พัฒนาอย่างต่อเนื่อง โดยควรทบทวนกันทุกปี

จะเห็นว่าจากภาพและข้อมูลในบทความมีเทคนิคที่ทำให้สำเร็จได้ เมื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับอาจารย์และศึกษาเพิ่มเติม ผู้เขียนสามารถสรุปเป็นเทคนิคการเริ่มต้นเล็ก ๆ เพื่อจัดการระบบพลังงานใน 4 ขั้น ได้แก่

1) ตั้งขอบเขตของการจัดการระบบพลังงานในองค์กร ซึ่งอาจารย์แนะนำเพิ่มเติมว่า อาจจะเลือกจาก 20% ในโหลดที่กินพลังงานสูง ๆ ขององค์กรก่อน ยกตัวอย่างสำนักหอสมุดอาจจะเริ่มจากมีค่าไฟฟ้าเท่าไหร่ ใช้พลังงานจากอะไรมาก ส่วนใหญ่ใช้ไฟฟ้ามากจากระบบเครื่องปรับอากาศส่วนกลางชิลเลอร์

2) เริ่มวางแผนให้วัดแล้วสามารถนำไปใช้ได้ เราสามารถเฝ้าติดตามได้ว่า ระบบปรับอากาศกลางมีอุณหภูมิที่เท่าไหร่ ควรจะติดตาม ณ ช่วงเวลาใดบ้าง ช่วงเวลาที่กินไฟสูง ช่วงเวลาที่ต้องการเพิ่มอุณหภูมิขึ้นอย่างช่วงฝนตก แล้วเราสามารถเฝ้าติดตามเพิ่มเติมได้หรือไม่ว่าระยะเวลานานเท่าไหร่หลังจากปรับอุณหภูมิแล้ว เพื่อหาความสัมพันธ์อื่นที่เป็นประโยชน์มากขึ้น

3) หาความสัมพันธ์ให้เกิดการวัดแล้วนำไปใช้ได้ เช่น มีการกระจายตัวของผู้ใช้บริการหนาแน่นที่ชั้นใดบ้าง อุณหภูมิในหอสมุดแต่ละชั้นแตกต่างกันอย่างไร ความหนาแน่นของผู้ใช้บริการส่งผลต่ออุณหภูมิหรือไม่ แตกต่างกับอากาศภายนอกอย่างไร ผู้ใช้บริการรู้สึกสบายหรือหนาวเกินไป

4) ขยายผล ออกแบบเป็นแผนงาน โดยทุกคนในที่ทำงานร่วมกันสมัครใจ เห็นความสำคัญ มีเป้าหมายร่วมกันและจัดทำบอร์ดพลังงานรายเดือนให้รับทราบโดยทั่วกัน เมื่อทำได้แล้วก็ไปทำในระบบอื่น ๆ เพิ่มเติม

เริ่มจากจุดเล็ก ๆ ที่สรุปไว้ตรงนี้ก็ช่วยให้การนำ ISO 50001 เป็นเรื่องที่จับต้องได้ ไม่ไกลตัว สำหรับองค์ความรู้ที่อาจารย์กูสกานาถ่ายทอด ยังต่อยอดได้อีกหลายประเด็น โปรดติดตามตอนต่อไป

บรรยากาศในการสัมภาษณ์ เมื่อวันศุกร์ที่ 26 ก.ย. เวลา 10.00 ณ ห้องประชุม 350 ชั้น 2 อาคาร S9 คณะพลังงานสิ่งแวดล้อมและวัสดุ 

อ้างอิง

(กูสกานา กูบาฮา, นักวิจัยที่น่ารู้จัก, 26 กันยายน 2568).

TDRI. (2024). รางวัลและเป้าหมาย “ความยั่งยืนองค์กร" ชี้วัด อย่างไร. URL: https://www.youtube.com/watch?v=FNa0I4eRyG0&t=4s. สืบค้นเมื่อ 25 กันยายน 2568.

ไชยเจริญเทค. (2568). ทำความรู้จัก ISO 50001 มาตรฐานระบบจัดการด้านพลังงาน. URL: https://www.chi.co.th/article/article-1218/. สืบค้นเมื่อ 26 กันยายน 2568.

ธีรพงศ์ บริรักษ์, 2016, "การจัดการพลังงาน 8 ขั้นตอนสู่มาตรฐาน ISO 50001", วารสารวิชาการมหาวิทยาลัยอีสเทิร์นเอเชีย ฉบับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี, ปีที่ 10, ฉบับที่ 3, หน้า 27-35.