พระบรมสารีริกธาตุ พระบรมธาตุ พระบรมอัฐิ หรือเรียกรวมกันได้ว่า กระดูกหรือมวลสารของพระพุทธเจ้า ด้วยการถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระของพระพุทธเจ้าที่นครกุสินารานั้นมีการห่อหุ้มพระพุทธสรีระถึง 500 ชั้น ชั้นนอกสุดเป็นผ้าทนไฟ ที่เหลืออยู่ในห่อผ้าแล้วมีลักษณะไม่เหมือนกระดูกคนธรรมทั่วไป แต่ดูคล้ายอัญมณีคล้ายหิน คล้ายงา

เนื้อหาส่วนหนึ่งจากหนังสือของโรมบุนนาค ตอน เหตุที่มีลักษณะคล้ายอัญมณี ของ “พระบรมสารีริกธาตุ” กล่าวว่า เหตุที่ไม่เหมือนกระดูกคนธรรมดาทั่วไปนั้นอาจมาจากการบำเพ็ญสมณธรรมมาเป็นเวลานาน ร่างกายจึงหลั่งสารบางอย่างที่อาจทำให้มวลสารหลังถวายพระเพลิงแล้วแปรเปลี่ยนสภาพไป เป็นวิทยาศาสตร์ไม่ใช่อิทธิฤทธิ์ของปาฏิหาริย์

พระธาตุที่ปรากฏกันอยู่ทั่วไปแบ่งออกได้เป็น 2 อย่าง คือ พระธาตุของพระพุทธเจ้า ซึ่งมักนิยมเรียกว่า พระบรมสารีริกธาตุ และพระธาตุของพระอรหันต์ ซึ่งนิยมเรียกกันว่า พระอรหันตธาตุ คือ ส่วนของร่างกายของสาวกพระพุทธเจ้าที่บรรลุธรรมขั้นสูง ซึ่งบางครั้งหลังประชุมเพลิงแล้วก็ยังไม่แปรสภาพเป็นพระธาตุในทันทีต้องรออีกระยะเวลาหนึ่งขึ้นอยู่กับบุญบารมี คุณลักษณะของพระธาตุในส่วนที่เป็นเนื้อหนังหรืออวัยวะภายใน ทั้งของพระบรมสารีริกธาตุและของพระอรหันตธาตุนั้นจะสามารถลอยน้ำได้แต่ต้องค่อย ๆ เอาภาชนะช้อนองค์พระธาตุไปวางไว้ในน้ำให้น้ำค่อย ๆ รองรับองค์พระธาตุ พระธาตุจะลอยปริ่มน้ำ เมื่อกดผิวน้ำเป็นแอ่งผิวน้ำกับผิวพระธาตุจะเสมอกัน แล้วจะค่อย ๆ เคลื่อนเข้ามารวมกัน  

พระบรมสารีริกธาตุหรือพระธาตุที่ปรากฏกันอยู่ทั่ว ๆ ไป และบันทึกไว้ในตำราโบราณ มีอยู่ 4 ลักษณะ ได้แก่

1.     คล้ายเม็ดข้าวสาร และข้าวสารหักครึ่ง

2.     คล้ายถั่วและถั่วแตก (ถั่วผ่าซีก)

3.     คล้ายงาและงาแตก

4.     คล้ายเมล็ดพันธุ์ผักกาด (เป็นเมล็ดกลม ๆ เล็ก)

ส่วนสีนั้นเท่าที่ปรากฏมีสีขาว สีชมพู สีน้ำตาล สีทอง สีเทา สีดำ สีม่วง สีแดง สีเขียวไข่นกการะเวก สีกากี สีใสตั้งแต่ใสขุ่น ๆ จนไปถึงใสเหมือนเพชร ข้อมูลลักษณะสัณฐานว่าส่วนใดเป็นจากร่างกายส่วนใดยังไม่มีหลักฐานอ้างอิงใด ๆ

ภาพจากหนังสือ พระบรมสารีริกธาตุและอรหันตธาตุ หน้า 146-147 ของมูลนิธิพระบรมธาตุ ในพระสังฆาราชูปถัมภ์ ปี 2558

การบรรจุพระธาตุ

เราจะสังเกตเห็นได้ว่า การบรรจุพระธาตุนิยมไว้ในที่สูง ซึ่งเหตุผลในการบรรจุพระธาตุไว้ในเจดีย์นั้นเพื่อไม่ให้เสื่อมสลายไป ใช้ภาชนะที่มีความแน่น ทนทาน และนิยมบรรจุในตลับไม้จันทน์เพราะเป็นไม้ที่มีความหอม หรือบรรจุในตลับทอง เงิน นากเป็นชั้น ๆ ชั้นนอกสุดของเจดีย์นิยมทำเป็นหินอ่อนเพื่อป้องกันการพังทลาย นอกจากบรรจุไว้ในพระเจดีย์แล้ว ยังอาจบรรจุไว้บนยอดเศียรพระพุทธรูป (ควรบรรจุเฉพาะพระบรมสารีริกธาตุเท่านั้น) หรืออาจบรรจุในโบสถ์ก็ได้แต่ควรมีบุษบกรองรับอย่างเหมาะสม หากทราบว่าพระธาตุส่วนใดเป็นของพระบรมสารีริกธาตุและส่วนใดเป็นของพระอรหันตธาตุควรแยกภาชนะที่บรรจุต่างหาก อย่าเอาภาชนะที่บรรจุพระอรหันตธาตุไปวางไว้สูงกว่าภาชนะที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุสำหรับการสักการะพระธาตุไม่มีการกำหนดกฎเกณฑ์ที่แน่นอน สิ่งสำคัญที่สุดคือ จิตน้อมที่จะนึกถึงพระคุณของทั้งพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์สาวก ส่วนการจะมีข้าวตอก ดอกไม้เครื่องหอมหรือไม่นั้นเป็นเพียงส่วนประกอบการบูชา (มูลนิธิพระบรมธาตุ ในพระสังฆราชูปถัมภ์, 2558 : หน้า 25)

เมื่อไม่นานมานี้ในวาระเฉลิมฉลองการก่อตั้งมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรีครบ 65 ปี คุณธัญญรัจน์ วิชัยคำวาณิชกูร ศิษย์เก่าภาควิชาเคมี รุ่น 4 ได้มอบถวายพระบรมสารีริกธาตุและพระอรหันตธาตุ พร้อมวัตถุมงคล ได้แก่ พระพุทธเจ้า 5 พระองค์ สิงห์ 1 เชียงแสน ชุดหัวนะโม COVID 19 ช่วยชาวโลก หนังสือประวัติการสร้างหัวนะโม COVID19 และหนังสือการปลูกต้นศรีมหาโพธิ์พุทธคยา ในวันที่ 14 กุมภาพันธ์ 2568 ที่ผ่านมา มจธ. ได้มีพิธีสักการะรับมอบโดยมีผศ. สุเมธ อังคะศิริกุล รองอธิการบดีฝ่ายบุคคล เป็นประธานในพิธี

ภาพถ่ายเมื่อวันศุกร์ที่ 14 กุมภาพันธ์ 2568 ณ ห้องนิทรรศการรัชกาลที่ 9

ชั้น 2 หอบรรณสารสนเทศ สำนักหอสมุด มจธ.

ภาพพระบรมสารีริกธาตุและพระอรหันตธาตุที่ มจธ. รับมอบในวันที่ 14 ก.พ. 68

ภาพในหนังสือประวัติการสร้างหัวนะโมโควิด 2019 ย้อนยุคฯ หน้า 46

ของพุทธอาสา ปี 2563

ข้อมูลอ้างอิง

พุทธอาสา. (2563). หนังสือประวัติการสร้างหัวนะโมโควิด ๒๐๑๙ ย้อนยุค: เพื่อชาติ และชาวโลก ป้องกันเหตุร้าย ภัยร้าย โรคร้ายนานา. ม.ป.ท.

มูลนิธิพระบรมธาตุ ในพระสังฆราชูปถัมภ์. (2558). พระบรมสารีริกธาตุและพระอรหันตธาตุ. ศิริวัฒนา อินเตอร์พริ้นท์.

โรม บุนนาค. (2550). มิติลี้ลับในพงศาวดาร. สยามบันทึก.